गावाच्या विकासासाठी आणि स्थानिक समस्या सोडवण्यासाठी ग्रामसभा (Gramsabha) हा सर्वात महत्त्वाचा आणि प्रभावी घटक आहे. ग्रामसभा ही गावातील स्थानिक लोकशाहीचा खरा आरसा आहे. पण ग्रामसभा म्हणजे नेमके काय, ती का घेतली जाते आणि तिची कामे काय असतात, हे जाणून घेणे खूप महत्त्वाचे आहे.
 |
| ग्रामसभा म्हणजे काय? तुमच्या गावाच्या विकासाचा पाया |
ग्रामसभा म्हणजे काय?
ग्रामसभा म्हणजे गावातील सर्व प्रौढ नागरिकांची (ज्यांची वये १८ वर्षे किंवा त्याहून अधिक आहेत आणि ज्यांची नावे मतदार यादीत आहेत) एक सभा. ही सभा गावातील स्थानिक स्वराज्य संस्थेच्या म्हणजेच ग्रामपंचायतीच्या नियंत्रणाखाली असते, पण ती ग्रामपंचायतीपेक्षाही अधिक शक्तिशाली असते. ग्रामसभेलाच गावाचा 'प्रशासक' मानले जाते. या सभेला गावातील सर्व नागरिक उपस्थित राहून गावाच्या विकासासाठी निर्णय घेऊ शकतात.
ग्रामसभा का घ्यावी? (उद्देश आणि महत्त्व)
ग्रामसभा घेण्यामागे अनेक महत्त्वाचे उद्देश आहेत. ग्रामसभा ही केवळ एक सभा नसून, ती गावाच्या विकासाचा आणि प्रशासनाचा पाया आहे.
- लोकशाहीचा पाया: ग्रामसभा ही ग्रामीण लोकशाहीचा खरा पाया आहे. इथे गावातील प्रत्येक नागरिकाला आपले मत मांडण्याचा आणि निर्णय प्रक्रियेत थेट सहभागी होण्याचा अधिकार असतो.
- पारदर्शकता आणि उत्तरदायित्व: ग्रामपंचायतीच्या कामकाजात पारदर्शकता आणण्यासाठी ग्रामसभा सर्वात महत्त्वाचे साधन आहे. ग्रामपंचायत आपले काम कसे करत आहे, निधीचा वापर कसा केला जात आहे, याचा हिशोब ग्रामसभेला द्यावा लागतो.
- योजनांची निवड आणि अंमलबजावणी: शासनाच्या विविध विकास योजना (उदा. घरकुल योजना, पाणीपुरवठा योजना) निवडणे, त्यांना प्राधान्य देणे आणि त्यांची अंमलबजावणी करणे हे अधिकार ग्रामसभेला आहेत.
- निधीचा वापर निश्चित करणे: गावाच्या विकासासाठी आलेला निधी कोणत्या कामांवर खर्च करायचा, याचा निर्णय ग्रामसभा घेते. यातून निधीचा योग्य वापर होतो.
- सामाजिक न्याय: अनुसूचित जाती, जमाती आणि महिलांच्या विकासासाठी विशेष योजना तयार करणे आणि त्यांच्या अंमलबजावणीवर लक्ष ठेवणे हे काम ग्रामसभा करते.
- ग्रामपंचायतीवर नियंत्रण: ग्रामपंचायत योग्यप्रकारे काम करत आहे की नाही, हे तपासण्याचे काम ग्रामसभा करते. एखाद्या कामात गैरव्यवहार आढळल्यास, ग्रामसभा त्यावर प्रश्न विचारू शकते आणि आवश्यक कारवाई सुचवू शकते.
ग्रामसभेची प्रमुख कामे
ग्रामसभेची कामे खूप व्यापक आहेत. गावाच्या प्रत्येक क्षेत्रातील समस्यांवर चर्चा करून उपाययोजना करणे, हे ग्रामसभेचे मुख्य काम आहे.
- मासिक/त्रैमासिक अहवाल स्वीकारणे: ग्रामपंचायतीने मागील काळात केलेल्या कामांचा आणि खर्चाचा अहवाल ग्रामसभेपुढे सादर केला जातो. ग्रामसभा तो अहवाल स्वीकारते किंवा त्यात बदल सुचवते.
- विकास योजनांना मंजुरी: ग्रामपंचायतीने तयार केलेल्या वार्षिक विकास आराखड्याला (Development Plan) ग्रामसभा अंतिम मंजुरी देते.
- लाभार्थी निवड: शासनाच्या विविध योजनांसाठी (उदा. घरकुल, शौचालय, शेती अवजारे) पात्र लाभार्थ्यांची निवड पारदर्शकपणे ग्रामसभेत केली जाते. यामुळे गैरव्यवहार टळतो.
- ग्रामपंचायतीच्या वार्षिक अंदाजपत्रकाला (Budget) मंजुरी देणे.
- सामाजिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित करणे.
- ग्रामपंचायतीच्या सदस्यांवर देखरेख ठेवणे आणि त्यांच्या कामाची नोंद घेणे.
- पाणी, स्वच्छता, शिक्षण आणि आरोग्य यांसारख्या मूलभूत सुविधांवर चर्चा करणे आणि सुधारणा सुचवणे.
ग्रामसभेला उपस्थित राहणे का महत्त्वाचे आहे?
प्रत्येक सुज्ञ नागरिकाने आपल्या गावाच्या ग्रामसभेत उपस्थित राहणे खूप महत्त्वाचे आहे. कारण, तुमच्या उपस्थितीमुळे आणि सक्रिय सहभागामुळेच तुमच्या गावाच्या विकासाला दिशा मिळते. तुमच्या मताला आणि सूचनांना किंमत असते. निष्क्रिय राहिल्यास, तुम्ही गावाच्या विकासाची संधी गमावू शकता. त्यामुळे, पुढील वेळी ग्रामसभा असेल, तेव्हा नक्की उपस्थित रहा!
0 Comments